„Kanał” Andrzeja Wajdy to nie tylko jedno z najważniejszych dzieł polskiego kina, ale również jeden z najbardziej poruszających filmów wojennych w historii światowej kinematografii. Obraz ten, osadzony w realiach Powstania Warszawskiego, stanowi bezkompromisowe i brutalnie szczere świadectwo ludzkiej tragedii na tle historycznego wydarzenia. Film, oparty na opowiadaniu „Kanał” (1956) Jerzego Stefana Stawińskiego i zrealizowany według jego scenariusza, ukazuje jeden z końcowych epizodów powstania na Mokotowie i w Śródmieściu.
W mroku kanałów – blizny wojny
Historia ostatnich godzin życia żołnierzy Armii Krajowej, walczących w Powstaniu Warszawskim. Po nieudanej próbie przebicia się przez stanowiska oddziałów niemieckich, kompania porucznika Zadry otrzymuje polecenie przedostania się z Mokotowa do wciąż walczącego Śródmieścia. Jedyna droga dotarcia do tego miejsca prowadzi przez kanały… Film Wajdy to nie epicka opowieść o bohaterstwie, ale również intymny portret grupy powstańców uwięzionych w klaustrofobicznym świecie warszawskich kanałów. Reżyser świadomie rezygnuje z patosu i heroicznych gestów, koncentrując się na zwykłych ludziach, których losy splatają się w dramatyczną całość…
Opowieść o końcu, czyli nowym początku
Koniec września 1944 r., powstanie ma wkrótce upaść. Walczący na Mokotowie zdziesiątkowany oddział porucznika „Zadry”, po nieudanej próbie przebicia się przez otaczające go wojska niemieckie, podejmuje jedyną możliwą w tej sytuacji decyzję: schodzi do kanałów, aby tą drogą przedrzeć się do Śródmieścia, gdzie jeszcze bronią się powstańcy… Akcja filmu oparta jest na autentycznej historii plutonu Armii Krajowej, który w obliczu nieuchronnej klęski powstania warszawskiego próbował ewakuować się z Mokotowa do Śródmieścia podziemnymi kanałami ściekowymi.
Realizm brutalny i bezlitosny – prawda ekranu
„Kanał” to film o cierpieniu, strachu i desperacji. Wajda nie unika brutalnych scen, które z wstrząsającą siłą ukazują koszmar wojny. Brud, ciemność, ciasnota kanałów – to wszystko potęguje uczucie klaustrofobii i beznadziei. Reżyser z mistrzowską precyzją buduje atmosferę grozy oraz niepewności, która towarzyszy bohaterom w ich wędrówce przez podziemne labirynty. Najtrudniejszym zadaniem dla Wajdy była rekonstrukcja ruin okupowanej Warszawy. W 1956 roku odnalezienie ruin nadających się na plener było już niełatwym zadaniem (choć część scen faktycznie została zrealizowana na Mokotowie i Powiślu), a kręcenie w kanałach, ze względu na niedoskonałość techniczną sprzętu, sprawiało trudności nie do przezwyciężenia. Dlatego też na potrzeby filmu w studiu w Łodzi wybudowano dekoracje kanałów, które wypełniono wodą i specjalnym szlamem. Poza Warszawą i Łodzią zdjęcia kręcono również w Lubinie na wyspie Wolin, gdzie na potrzeby filmu wykorzystano ruiny cementowni przy ul. Głównej.
Powstanie Warszawskie w obiektywie Wajdy
„Kanał” to nie tylko film o wojnie, ale również głęboka refleksja nad sensem powstania. Wajda nie ocenia, nie moralizuje. Pokazuje jedynie surową prawdę o kosztach walki, o tym, jak wojna niszczy człowieka i wszystko, co go otacza. Obraz ten jest jednocześnie hołdem dla uczestników Powstania i przestrogą przed okrucieństwem wojny. „Kanał” pierwotnie wywołał spore kontrowersje, spotykając się z krytyką za przedstawienie powstańców w tonie antyheroicznym. Jednak gdy dzięki projekcji na 10. MFF w Cannes w 1957 zdobył Nagrodę Specjalną Jury ex aequo z filmem Siódma pieczęć (1957) Ingmara Bergmana, sposób postrzegania filmu Wajdy i Stawińskiego się zmienił. Zwłaszcza po drugiej stronie żelaznej kurtyny „Kanał” był odczytywany jako dzieło tożsame z filozofią egzystencjalną.
Mistrzowska reżyseria – legendarna historia
„Kanał” to film, który imponuje nie tylko siłą przekazu, ale również doskonałością wykonania. Wajda stworzył dzieło o niezwykłej atmosferze, pełne sugestywnych obrazów i zapadających w pamięć scen. Doskonała gra aktorska, mroczna scenografia i hipnotyczna muzyka, która potęguje napięcie – to wszystko składa się na niezapomniane wrażenia.
„Kanał” Andrzeja Wajdy to film, który porusza, wstrząsa i pozostawia głębokie ślady w pamięci. To dzieło, które trzeba zobaczyć, aby zrozumieć koszmar wojny i docenić wartość ludzkiego życia. Jest to film, który nie pozwala o sobie zapomnieć, który skłania do refleksji nad przeszłością i teraźniejszością.
Film jest dostępny na platformie CANAL+ Polska.
