Opowieści o naturze zła, demoniczna strona rzeczywistości, potężna melancholia, która budzi lęk i nieoczywisty strach… oto motywy przewodnie twórczości Stefana Grabińskiego, jednego z najwybitniejszych polskich pisarzy grozy XX wieku. Urodzony 26 lutego 1887 w Kamionce Strumiłowej, zmarły 12 listopada 1936 we Lwowie prozaik pozostawił po sobie bogate literackie dziedzictwo, które do dzisiaj fascynuje czytelników. Jego twórczość, choć czerpała inspiracje z dorobku takich mistrzów horroru jak Edgar Allan Poe czy H.P. Lovecraft, charakteryzowała się niezwykle oryginalnym stylem i wyjątkową formą opowieści. Opuszczone stacje, obłąkani maszyniści, znikające pociągi – „Demon ruchu” to klasyka polskiej literatury grozy i kolejna pozycja w serii „Świeżym Okiem”, którą publikuje Wydawnictwo Dwie Siostry.
Stefan Grabiński – (nie)zapomniany mistrz literackiej grozy
Pierwsza połowa XX wieku to okres działalności twórczej Stefana Grabińskiego. Cieszący się za życia umiarkowaną popularnością i uznaniem ówczesnej krytyki, autor ten jest jednak stosunkowo mało rozpoznawalny dla szerszego grona czytelników. Tym bardziej radować może fakt, że na naszym rynku ukazał się zbiór opowiadań „Demon ruchu”, czyli prawdziwa perełka literacka, która ukazała się za sprawą Wydawnictwa Dwie Siostry. Niezwykłą atmosferę opowieści i wizji Grabińskiego podkreślają ekspresyjne ilustracje Rity Kaczmarskiej, a posłowie Elizy Kąckiej pozwala dostrzec dodatkowe konteksty i wymiary jego wyjątkowej twórczości. Książka ukazała się w opracowaniu graficznym Jacka Ambrożewskiego.
Horror kolejowy – wizytówka Grabińskiego
Jednym z najbardziej charakterystycznych elementów prozy Grabińskiego jest tak zwany „horror kolejowy”. Pociągi, stacje, tunele – oto elementy rzeczywistości stały się dla pisarza pretekstem do tworzenia atmosfery grozy i niepokoju. W jego opowiadaniach pociągi często stają się miejscem makabrycznych zdarzeń, a podróż nimi – niebezpiecznym obrzędem inicjacyjnym. Grabiński doskonale zdawał sobie sprawę z symbolicznego znaczenia kolei jako symbolu postępu, przemijania i nieuchronności losu. Niesamowicie interesujące jest to, w jaki sposób Grabiński ukazuje nam pewne detale dotyczące świata przedstawionego w swoich opowiadaniach. Czytając o nich po raz któryś z kolei, możemy zwrócić uwagę na takie szczegóły jak opisy budynków, opuszczonych stacji kolejowych, wymarłych, sennych miast i miasteczek…
Melancholia i groza – nieodłączne elementy prozy
Próba zrozumienia sekretów egzystencji, tęsknota za przeszłością, obrazy nasycone ponurymi, refleksyjnymi barwami… Melancholia to kolejna dominująca nuta w twórczości Grabińskiego. Jego bohaterowie to często jednostki samotne, zagubione w świecie, któremu nie potrafią się przeciwstawić. Cierpią na bezsenność, prześladują ich koszmary, a rzeczywistość wydaje się im coraz bardziej obca i wroga. Ta atmosfera melancholii potęguje uczucie grozy i niepokoju, które towarzyszy czytelnikowi podczas lektury jego utworów. Grabiński jest naprawdę nieoczywistym mistrzem literatury międzywojennej, wyjątkowym architektem specjalizującym się w fantastyce…
Fascynacja techniką i jej mroczna strona
Grabiński żył w epoce, w której nauka i technika rozwijały się w błyskawicznym tempie. Fascynacja tymi dziedzinami była powszechna, ale pisarz dostrzegł także ich mroczną stronę. W jego opowiadaniach maszyny często ożywają, zagrażając swoim twórcom, a postęp techniczny prowadzi do odkrycia tajemnic, które lepiej byłoby pozostawić w ukryciu. Klasyk noweli fantastycznej buduje swój świat jako prawdziwą podróż – mieszając realność z nierealnością. Warto zwrócić uwagę, że ową granicę pomiędzy dwoma porządkami bardzo często ustanawia główny bohater nowel. Linia tworzy się i przebiega w umyśle i duszy romantyków…
Parapsychologia, magia i demonologia – tajemnice ludzkiej duszy
Co ciekawe, Grabiński żywo interesował się zjawiskami paranormalnymi, magią i demonologią. W jego twórczości często pojawiają się wątki związane z okultyzmem. Jednak pisarz nie traktował tych tematów w sposób sensacyjny, ale raczej jako pretekst do zgłębiania tajemnic ludzkiej duszy i granic poznania. Jeszcze w okresie studenckim ujawniła się u niego dziedziczna gruźlica; doświadczenie śmiertelnej choroby, podobnie jak cechująca pisarza już od dzieciństwa żarliwa religijność, wywarły znaczący wpływ na kształtowanie się jego światopoglądu i programu literackiego. Strach przed śmiercią stanowi zresztą również istotny motyw twórczości, który uobecnił się w niezwykłym zbiorze opowiadań „Demon ruchu”.
Styl Grabińskiego – połączenie realizmu i grozy
Poetycka makabra, wyjątkowo podniosły język, interesująca ornamentyka, nawiązania do dawnych, zapomnianych mitów… Styl Grabińskiego charakteryzuje się niezwykłą precyzją i dbałością o detale. Opisy miejsc i postaci są tak żywe, że czytelnik ma wrażenie, że sam uczestniczy w wydarzeniach opisanych w opowiadaniach. Jednocześnie proza Grabińskiego jest pełna symboliki i aluzji, co nadaje jej wymiar uniwersalny. Stworzył swoisty, rozpoznawalny styl literacki, oparty na zestawieniu tradycyjnej, realistycznej narracji z elementami języka poetyckiego. Charakterystyczne dla jego prozy są zapadające w pamięć fikcyjne nazwiska i nazwy miejscowości. Największą sławę przyniósł Grabińskiego „Demon ruchu” – cykl nowel grozy osnutych wokół motywu pociągu i stacji kolejowej. Grabiński zdaje się eksplorować pokłady ludzkiej psychiki, sięgając do jej najgłębszych i najlepiej skrywanych zakątków.
Następca i dziedzic Edgara Allana Poe oraz H.P. Lovecrafta
Stefan Grabiński był mistrzem grozy, który potrafił stworzyć atmosferę niepokoju i napięcia, wykorzystując przy tym zaledwie kilka prostych środków. Jego twórczość, choć zakorzeniona w tradycji gotyku i horroru, jest jednocześnie niezwykle oryginalna i nowoczesna. Grabiński pozostaje jednym z najważniejszych polskich pisarzy, którego dzieła wciąż znajdują nowych czytelników. Literacka podróż zachwyca wyśmienitym, kunsztownym stylem i bogatą warstwą językową. Podniosła forma i wyszukane metafory, a także tematyka ludzkich lęków i żądz, mogą przywodzić nam na myśl pisarstwo Edgara Allana Poe, a także H.P. Lovecrafta, którym Grabiński zresztą hołdował w swoich dziełach.
Wszystkowiedzący narrator wprowadza czytelnika w świat, który przeraża, ale przeraża w ten fascynujący sposób, dzięki któremu chcemy poznać go jeszcze bliżej. Twórca „Demona ruchu” potrafi wywoływać silne emocje, zabierając nas na granicę racjonalności i niepoznawalności.
